Kaligaligan

KALIGALIGAN

narito tayo sa panahong di inaasahan
maririnig sa balita'y pawang kaligaligan
nakaamba ang panganib na di namamalayan
na idinulot sa iba'y tiyak na kamatayan

tayo'y magpalakas, uminom ng maraming tubig
kapaligiran ay linisin, maging masigasig
sa midya sosyal na rin lang muna magkapitbisig
sa facebook at twitter dinggin bawat pintig at tindig

kapanganiban ang dito sa mundo'y bumabalot
lalo't nahaharap sa sitwasyong masalimuot
sa ugnayan pa ng tao'y pagkawasak ang dulot
social distancing muna, saan ka man pumalaot

nakatanaw pa rin sa malayo, ang bulsa'y butas
sunod na henerasyon ba'y may maganda pang bukas
iyang sakit bang naglipana'y kaya pang malutas
gawin natin ang dapat bago pa tayo mautas

- gregbituinjr.

Huwag plastik

Huwag plastik

basahin mo naman ang karatula: Huwag Plastik!

sa tamang lagayan, basura'y ilagay, isiksik

gawin ito anuman ang aktibidad mo't gimik

upang di ka masita ng malambing o mabagsik

halaman ay di tapunan ng upos o basura

di rin tapunan ng busal ng mais ang kalsada

kung walang basurahan, isilid muna sa bulsa

huwag simpleng magtapon dahil walang nakakita

magresiklo agad, sa madla'y ating ipatampok

ihiwalay ang nabubulok sa di nabubulok

ibang tapunan ng upos na nakasusulasok

at iba rin ang basurang medikal at panturok

abisong ito'y kaydaling unawain at gawin

na sana naman ay huwag ninyong balewalain

- gregbituinjr.

Halina't magresiklo

Halina't magresiklo

sa pagtatapon pa lang ng basura'y magresiklo

pagbukud-bukurin mo na agad ang basura mo

simpleng payo, madali lang, di mo ba kaya ito

gayong nag-aral ka naman at napakatalino

ang karton at papel ay sa asul na basurahan

lata, aluminum o metal sa pulang lagayan

itapon mo naman ang mga plastik sa dilawan

residwal o latak ay sa basurahang luntian

tayo'y magtulungan sa paglilinis sa paligid

napakasimpleng bagay na alam kong iyong batid

ang bansang tahanan ay di dapat nanlilimahid

salamin ng pagkatao, mensaheng ito'y hatid

halina't magresiklo, basura'y ibukod-bukod

ang kalinisan sa bayan ay ating itaguyod

- gregbituinjr.

Kwento at kwenta ng buhay

kaibigan, di mo alam ang kwento ng buhay ko
kaya bakit ako'y basta na lang hahamakin mo
nakabase ka sa itsura ng aking pantalon
na kaiba sa sinusuot mong estilong baston

akala mo ba'y nakakatuwa ang kahirapan
di ba't mas nakakatuwa nga ang maging mayaman
may pera nga ngunit lagi namang kakaba-kaba
baka raw makidnap o maholdap, isip ay dusa

akala mo ba'y nasanay na akong naghihirap
kaya tingin mo sa aki'y taong aandap-andap
may kwento, walang kwenta, at tatawa-tawa ka lang
tila baga ako'y ilang ulit mong pinapaslang

di mo alam ang kwento ng buhay ng kapwa natin
kaya bakit pagtatawanan sila't hahamakin
di ba't mas maganda mong gawin ay sila'y tulungan
kaysa ang karukhaan nila'y iyong pagtawanan

- gregbituinjr.

Magtanim-tanim sa panahon ng COVID-19

Magtanim-tanim sa panahon ng COVID-19

sa kalunsuran nga'y nauso ang urban gardening

wala mang malaking lupa'y maaaring magtanim

sa lata ng pintura't sardinas o sa paso rin 

magtanim upang balang araw ay may aanihin

magtanim ng alugbati't kamatis sa bakuran

magtanim ng munggo sa paso't lagi mong diligan

pati kamote't talbos nito'y masarap iulam

basta't mga tanim mo'y lagi mong aalagaan

sinong maysabing sa lungsod ay di pwedeng magsaka

gayong sa urban gardening ay makakakain ka

mayroon kang tanim, pakiramdam mo pa'y masaya

aba'y may gulay ka na, may ulam pa ang pamilya

tayo'y magtanim at paghandaan natin ang bukas

lalo't may kwarantinang di ka basta makalabas

lalo sa panahon ngayong buhay ay nalalagas

dahil sa sakit na di pa nabibigyan ng lunas

magtanim ng kalabasa, patola, okra, gabi

tayo't mag-urban gardening na't ating masasabi

sa panahon ng kwarantina, tayo'y very busy

lalo't ang buhay sa ngayon ay di na very easy

- gregbituinjr.

Wala nang magtataho sa mga lansangan

Wala nang magtataho sa mga lansangan

aba'y wala nang magtataho sa mga lansangan

pati sila'y kailangang maglagi sa tahanan

ngunit isang kahig, isang tuka ang karamihan

paano ang pamilya sa ganitong kalagayan

pagkat panahon ngayon ng lockdown o kwarantina

upang di mahawa sa sakit na nananalasa

panahong sa polisiya'y dapat kang makiisa

upang di mahawa ng sakit ang iyong pamilya

kaysarap pa man din ng taho nilang nilalako

pampatalas daw ng isip, iyan ang tinuturo

kaya pala marami ang nahihilig sa taho

lalo na't batang nag-aaral matapos maglaro

ngunit wala nang magtataho sa mga lansangan

kung kailan sila babalik ay di pa malaman

sana'y malutas na ang nanalasang karamdaman

upang inaasam nating taho'y muling matikman

- gregbituinjr.

Ang buhay ay di pulos dilim

ANG BUHAY AY DI PULOS DILIM

ang buhay ay di pulos dilim
pagkat may umagang parating
bagamat tayo'y naninindim
sa panahon ng COVID-19

pesteng sa tao'y lumalamon
si Kamataya'y nangangaon
magtulungan tayo sa hamon
puksain ang salot na iyon

salot na iyon ay lilipas
at haharap sa bagong bukas
kahit na marami pang bakas
iyang salot na umuutas

sinaklot na tayo ng lagim
diwa'y huminto sa rimarim
ang buhay ay di pulos dilim
may umaga ring anong lilim

- gregbituinjr.

Tutulungan ba sila o tutulugan lang sila?- Batay sa twit ni Chiara Zambrano

Mula sa twit ni Chiara Zambrano

Huminto sa stoplight sa gitna ng coverage. May dalagitang 

kinilig na makakita ng kotse, lumapit para manlimos.

“Ate,” sinabi ko nang malakas para tagos sa n95 - 

“Umuwi ka. Delikado sa labas, magkakasakit ka. Uwi na, Ate.”

Ngumiti siya, at humakbang paatras.

“Wala akong bahay.”

TUTULUNGAN BA SILA O TUTULUGAN LANG SILA?

maraming walang bahay, sa kalsada nakatira
sa panahong ito'y sinong kumupkop sa kanila
mahirap na nga sila, tapos, may COVID-19 pa
tutulungan ba sila o tutulugan lang sila?

kasalanan ba nilang isinilang na mahirap
kasalanan bang hanggang ngayon sila'y naghihirap
kung tamaan pa sila ng sakit, sinong lilingap
kung wala silang pera't buhay ay aandap-andap

sa panahong ito sana'y may lumingap sa dukha
ang pamahalaan sana'y mayroon pang magawa
at may mga tao pa sanang mapagkawanggawa
na may puso sa pagtulong sa kapwa't kumalinga

maawa din sana pati Anghel ng Kamatayan
huwag silang puntiryahin pagkat walang tahanan
matulungan sana ng kanilang pamahalaan
mahirap lang sila, ngunit kapwa tao rin naman

- gregbituinjr.

Halina't tangkilikin ang Taliba ng Maralita

Tanging publikasyon ng mga maralitang lungsod

Ang pahayagang sa kapwa dukha'y tunay na lingkod

Lubusan itong pinagsisikapang itaguyod

Ito'y alay sa dalita bilang lingkod at tanod

Balita't isyu ng maralita'y nilalathala

At may susubaybayan pang komiks at laksang tula

Nakikibaka, magsusulat, adhika'y dakila

Gisingin ang diwa, magsuri, maglingkod sa madla

May kongkretong pagsusuri sa bawat kalagayan

At misyong magmulat upang baguhin ang lipunan

Rebolusyon man ay gagawin nang mamulat ang bayan

At susulatin pati prinsipyo ng sambayanan

Lubos ang pasalamat namin sa tumatangkilik

Ito'y dyaryo ng dukha't kasangga nilang matalik

Taliba natin, pag may isyu'y di tumatahimik

At kung kailangan, magmulat upang maghimagsik

- gregbituinjr.

* Ang Taliba ng Maralita ang opisyal na publikasyon ng Kongreso ng Pagkakaisa ng Maralitang Lungsod (KPML)

* Ang mga sumusunod ang halimbawa ng unang pahina ng 20-pahinang Taliba ng Maralita:

Di man kumain makabili lang ng Liwayway

Di man kumain makabili lang ng Liwayway

minsan, di kakain ng agahan o tanghalian
pera'y laan sa Liwayway upang mabili ko lang
pagkat ito ang tanging magasing pampanitikan
na nasusulat pa sa sariling wika ng bayan

kaysarap ding basahin ng komiks, kwento't sanaysay
at sa tula ng mga makata'y mapapanilay
ito nga'y pinag-iipunan kaya nagsisikhay
kahit di kumain makabili lang ng Liwayway

dati'y lingguhan, dalawang beses na isang buwan
at sentenaryo na nito, dalawang taon na lang
nais ko lang magmungkahi upang dobleng ganahan
isang tula bawat labas ay gawing dalawahan

mabuhay ang Liwayway pati manunulat nito
patuloy nating tangkilikin ang magasing ito
O, Liwayway, ikaw ang dahil bakit pa narito
isa ka nang moog sa panitikang Pilipino

- gregbituinjr.

Mabuhay ang magasing Liwayway

Mabuhay ang Liwayway, magasing pampanitikan
Ako'y sumasaludo sa iyong kadakilaan
Ginugugol ko'y panahon upang mabili ka lang
At mabasa ang mga akda mong makabuluhan
Sinag ka sa diwa at rubdob ng bawat paglikha
Ikaw ang sa maraming manunulat ay simula
Nasa sinapupunan mo'y mga dakilang katha
Ginigising ang bayan ng mga bago mong akda
Liwanag sa karimlan ng isip ang inaalay
Ikaw itong sa bayan ay natatanging Liwayway
Wari ang mga nalathalang akda'y gintong lantay
At kami sa iyo'y lalagi nang nakasubaybay
Yinayari mo'y sadyang makasaysayan sa bansa
Wagas at dalisay ang paglilingkod mo sa madla
Asahang kami'y kasangga mo kahit walang wala
Yamang ikaw ang ilaw sa bayang nagdaralita
- gregbituinjr.

* napili ang litratong ito ng isyu ng Liwayway dahil nalathala kasabay ng kaarawan ng makata

Makiisa sa Earth Hour

Makiisa sa Earth Hour

Makiisa tayo sa Earth Hour, kababayan ko

At kumilos para sa nag-iiisa nating mundo

Kalikasang matagal nang sinisira ng tao

Itong Earth Hour ay pagmulat sa katotohanan

Isang aktibidad upang kumilos bawat bayan

Sa halaga ng pangangalaga sa kalikasan

Ating gawin ang Earth Hour bilang partisipasyon

Sabado, huling linggo ng Marso, sa bawat taon

At isara ang ilaw ng isang oras ang layon

Earth Hour, kung sa buong mundo'y sabay na gagawin

Ay pagtaguyod sa pag-alaga ng mundo natin

Ramdam agad na bawat isa'y kumikilos na rin

Tahimik man nating gawin ang pagpatay ng ilaw

Habang iniisip ang buhay sa mundong ibabaw

Humayo't ibahagi ang aral na mahahalaw 

Organisahin na ang Earth Hour sa ating bansa

Upang magpartisipa ang marami, kahit dukha

Resulta'y tiyak na may bungang maganda sa madla

- gregbituinjr. 

03.28.2020

* Sa March 28, 2020, araw ng Sabado, ay EARTH HOUR. Halina't makiisa sa pamamagitan ng pagpatay ng ilaw mula 8:30 pm hanggang 9:30 pm.

* Ang Earth Hour na sinimulan sa Sydney noong 2007 ang isa na sa pinakamalaking pagkilos ng mamamayan sa buong mundo na layuning mamulat ang bawat mamamayan sa pangangalaga ng nag-iisa nating daigdig.

Mula sa: https://www.earthhour.org/

Tuyong hawot sa panahon ng kwarantina

Tuyong hawot sa panahon ng kwarantina

tuyong hawot na'y iniisip kong letsong kawali

walang pera, kwarantina pa, wala nang mapili

sa kinaing hapunan, nasasarapan kunwari

wala namang masama kung magbabakasakali

sa panahon ng lockdown ay ganyan ang nadarama

nagkukunwari't nang sanidad ay manatili pa

pagkain na'y pulos pangkalamidad o sakuna

ganito ang buhay sa panahon ng kwarantina

tuyong hawot ay sabayan ng hinog na kamatis

sumasarap din ang kain kahit na nagtitiis

huwag lang magdamot kahit sino pa ang kadais

magbigay sa kapwa't dama mo'y kaysarap, kaytamis

kaysarap ng hawot, isipin lang ito'y adobo

at sa gutom ay makakaraos ka rin ng todo

- gregbituinjr.

Paumanhin, di ako palakwento

huwag na ninyong hilinging magkwentuhang matagal
dahil nais nyo akong makasama ng matagal
nais nyong magkwento ako ng aking pagkahangal?
para lang kayong nakikipagkwentuhan sa banal!

sa tortyur nga, hindi nila ako napagsalita
sa mga kwentong barkada o usapan pa kaya
lumaki akong mahilig magsulat, di dumada
kung nais nyo ng kwento ko, aklat ko'y basahin nga

sa kwento'y marami kayong mapupulot na aral
ang tula'y pawang kritisismo sa nasa pedestal
at may mga upak din sa mga pinunong hangal
ngunit may paghanga rin sa mga dalagang basal

di ako pipi, di lang ako madada sa inyo
muli man akong tortyurin, di ako palakwento
kung nais nyong mabatid anong nasa isipan ko
basahin ang tula't mababasa ang pagkatao

- gregbituinjr.

Pagninilay habang nagsisibak

nasa liblib na muna't panahon ng kwarantina
nagninilay, kumakatha, wala pa ring pahinga
dapat ding tumulong sa bahay, kusina, maglaba,
maglampaso, magsibak ng panggatong, mamalantsa

dapat ding pag-ingatan ang pagsisibak ng kahoy
habang nasa diwa'y kung anu-anong pananaghoy
na pinagmamasdan ang kongreso ng mga baboy
habang maraming matitikas ang naging palaboy

gamit ko sa pagsibak ang matalas na palakol
pagsibak ng punong mulawin ay pauntol-untol
malambot ang ipil-ipil na madaling maputol
pag bao ng niyog ay gulok naman ang hahatol

samutsari ang nasa isip habang nagsisibak
anong dapat gawin upang di gumapang sa lusak
kinakatha kung paano iiwasan ang lubak
ng diwa't damdaming umaararo sa pinitak

- gregbituinjr.

Matindi talaga ang epekto ng COVID-19

matindi talaga ang epekto ng COVID-19

dalawang beses na lang kada araw kung kumain

minsan akala mo'y busog ka ngunit gutom pa rin 

parang natortyur muli, kwarantina'y piitan din

madaling araw gigising, tindahan pa'y sarado

ikasiyam pa ng umaga magbubukas ito

si Bunso'y iyak ng iyak, naubos na ang Nido

at iisang balot na lang ang natitirang Milo

mabuti't nakabili pa ng isang sakong bigas

bago pa patakaran sa kwarantina'y ilabas

paubos na ang naimbak na nudels at sardinas

mabuti't may alugbating agad na mapipitas

kung laging alugbati ang ulam, nakakasawa

gulay na't nudels, walang mabilhan ng karne't isda

sa COVID-19, tila bawat isa'y kaawa-awa

di makapagtrabaho, ramdam mo'y walang magawa

ang mga dating pinagpala'y naging mapag-imbot

kahit ang mga dating galante'y naging kuripot

ugnayan ng tao'y nawala, nauso ang damot

habang nabubundat naman yaong trapo't kurakot

pamilya'y inuuna, kapwa'y balewala muna

pondo ng gobyerno'y di rin sapat, mauubos na

sa atin nga'y kaytinding epekto ng kwarantina

nawa pananalasa ng salot ay matapos na

- gregbituinjr.

Tanghalin mang bangkay, tuloy ang laban

TANGHALIN MANG BANGKAY, TULOY ANG LABAN

"Sa inyong pamimiyapis, mangyayaring abutin ang kayo’y tanghaling bangkay sa gitna ng parang ng pakikidigma; nguni’t ito’y isang kapurihang inyong maipamamana sa ating Bayan, sa ating lahi, at sa ating angkan." ~ ikalawang talata ng akdang "Mararahas na mga Anak ng Bayan" ni Gat Andres Bonifacio

sa pakikibaka, isang paa na'y nasa hukay

sa pagbaka, tanggap mong maaari kang mamatay

anu't anumang mangyari'y tatanghalin kang bangkay

ngunit nasa isip pa rin prinsipyo't magtagumpay

wastong asal iyan ng isang rebolusyonaryo

na inaral ang lipunan, niyakap ang prinsipyo

ng pagkakapantay-pantay nitong tao sa mundo

at pagtatayo ng isang lipunang makatao

tanghalin man kaming bangkay, tanggap namin ang hamon

kolektibo naming gagampanan ang aming misyon

adhikain at prinsipyong kaakibat ng layon

sistemang bulok ay babaguhin ng rebolusyon

patuloy na organisahin ang masang dalita

upang madama rin nila ang asam na ginhawa

ng buong bayan, at tatanggalin din nilang pawa

pribadong pag-aaring ugat ng lahat ng sama

mabuhay ang mga proletaryo, tuloy ang laban!

payabungin pa natin ang mga naninindigan

para sa ginhawa ng dukha, di ng mayayaman

para sa kapakanan ng lahat, di ng iilan

- gregbituinjr.

Pang-unawa sa panahon ng COVID-19

may diskriminasyon ba mula sa ilang probinsya?

kung nanggaling kang Wuhan, China, o Metro Manila?

pag galing ka bang Maynila, kahina-hinala na

mula N.C.R., buong Luzon na ang kwarantina

upang sa COVID-19 ay di tayo mabiktima

inunawa naman natin ang dapat unawain

upang di naman tayo mahawa ng COVID-19

subalit karapatang pantao ba'y nasasaling?

salamat naman kung may nagbibigay ng pagkain

nakikita lang sa balita ngunit di maangkin

hanggang kailan ba magtitiis laban sa salot

di na makalabas ng bahay at baka madampot

nagtitiis mamaluktot pag maiksi ang kumot

kaunti na lang ang nakakain, nakalulungkot

paano malalagpasan ang nangyayaring gusot

kumusta ang mga maralitang walang tahanan

at ang mga nagsilikas nang pumutok ang bulkan

paano ang mga manggagawang di masahuran

nilalagnat na ang daigdig at ang ating bayan

sa panahong ito'y dapat lang tayong magtulungan

- gregbituinjr.

Bilin sa mga kasama sa panahon ng COVID-19

Bilin sa mga kasama sa panahon ng COVID-19

magpatuloy sa pagbabasa ng mga teorya
ng mga bayaning nagtagumpay na sa pagbaka
suriin ang mga karanasan nila't historya
paano nila binago ang bulok na sistema
iyan muna ang gawin habang nasa kwarantina

bakasakaling may idulot din itong mabuti
anong teoryang inaral mo, anong masasabi
magbasa-basa, mag-aral umaga hanggang gabi
mga nabasa mo'y ibahagi't huwag iwaksi
pag kwarantina'y natapos na'y makipagdebate

habang nag-iisip saan kukunin ang pangkain
at paano COVID-19 ay ating pipigilin
paghandaan ang paparating na kakabakahin
magbayanihan pa rin upang di tayo gutumin
sa panahong ito ng ligalig sa bayan natin

- gregbituinjr.

Madaling araw na ngunit gising pa rin ang diwa

madaling araw na ngunit gising pa rin ang diwa
nagbubulay-bulay, nakikibaka't kumakatha
paano ba magwawagi ang uring manggagawa
ibagsak ang sistemang bulok ng mga kuhila

di maaaring agila'y lagi sa papawirin
napapagod din ito't tiyak magpapahinga rin
di buong buhay niya'y makalulutang sa hangin
bababa rin siya't maghahanap ng makakain

di mapamunuan ng ibon ang isda sa dagat
sapagkat magkaiba sila ng uri at balat
tulad ng kaibhan ng dukha't mayayamang bundat
lalo't dukha'y laging gutom at sa yaman ay salat

paano pamumunuan ng burgesya ang masa?
sasakalin sa leeg upang mapasunod nila?
paano ba mababago ang bulok na sistema?
maninikluhod na lang sa panginoong burgesya?

madaling araw, mag-uumaga, bukangliwayway
tanghali, hapon, dapithapon, laging nagninilay
takipsilim, hatinggabi, at patuloy ang buhay
puputok na ang liwanag, ikaw ba ay sasabay?

- gregbituinjr.

Sumisiklab ang poot na nakakulong sa dibdib

sumisiklab ang poot na nakakulong sa dibdib
manggagawa'y di na makapagtrabaho ng tigib
sarado ang mga lungsod, tira muna sa liblib
tinatahanang dampa animo'y palasyong yungib

nauubos na ang pondo't gutom na ang kaharap
dahil sa salot ay naapektuhan ang pangarap
ngunit sino nga ba ang sa bawat isa'y lilingap
kundi tayo-tayo rin, at bawat isa'y mangusap

dahil ss salot, nagkwaratina't di mapalagay
nagmistulang ermitanyo sa liblib na barangay
tangan ang kwaderno'y kung anu-anong naninilay
huwag lamang mahawa ng sakit na lumalatay

naiinis sila't isip ng isip ang makata
kaysa manood ng telebisyon, katha ng katha
sulat man ng sulat ay nakikinig ng balita
huwag lang sa kwarantina, sanidad ay mawala

- gregbituinjr.

Tumatagay pa rin ng salabat sa dapithapon

tumatagay pa rin ng salabat sa dapithapon
inaaliw ang sarili sa kwarantina roon
paano ba itutuloy ang sinumpaang misyon
at magampanang husay ang adhikain at layon
sa mga nangyayari'y paano makatutugon

balikan ang mga sinulat ng bayaning mulat
habang nasa kwarantina pa'y magbasa ng aklat
paano aayusin ang mga basurang kalat
pagkakaisa ng uri'y paano isusulat
tara, uminom muna ng masarap na salabat

- gregbituinjr.

Patuloy pa ring nakakuyom ang aking kamao

patuloy pa ring nakakuyom ang aking kamao
tandang nasa pakikibaka ang iwing buhay ko
mula sa proletaryo ang niyakap na prinsipyo
nagsusulat, nagpopropa para sa sosyalismo

nag-asawa man, o may pagbabago man sa buhay
ngunit para sa layon, patuloy na nagsisikhay
pagkat ito na'y sinumpaang tungkulin at taglay
sa puso't diwa, at mismong buhay ko ang patunay

saanman ako naroroon, saanman mapunta
patuloy kong gagampanan ang pag-oorganisa
upang sama-sama naming baguhin ang sistema
obrero'y maitayo ang lipunang sosyalista

di magmamaliw ang layunin at adhikang iyon
tuloy ang pagbaka sa kasalukuyang panahon
sa buong buhay ko'y dapat matupad ko ang misyon
dapat ipagwagi ng obrero ang rebolusyon

- gregbituinjr.

Naglalatang ang poot sa gabi ng mga unos

naglalatang ang poot sa gabi ng mga unos
sisiklab ang galit ng masa sa pambubusabos
ng mga yumaman sa pagsasamantalang lubos
at sa bangin ng dusa dinala ang mga kapos

masakit sa mata ng mayayaman ang iskwater
kaya pupuksain nila kahit na dukhang mader
sa kapitalismo'y tuwang-tuwa ang mga Hitler
lalo na ang mga hunyangong may tangan sa poder

kulangpalad na dukha'y lagi pang kinukulata
tila di tao ang trato sa mga maralita
walang modo, walang pinag-aralan, hampaslupa
kaya nais pulbusin ng naghaharing kuhila

bumagyo't bumaha man, dalita'y maghihimagsik
bubunutin nila sa lipunan ang laksang tinik
pribadong pag-aari'y aagawin nilang lintik
upang ipamudmod sa dukhang laging dinidikdik

- gregbituinjr.

Salamisim ng isang ermitanyo

Salamisim ng isang ermitanyo

ako'y ermitanyong nanahan sa malayong yungib
kaysarap mamuhay roon pagkat payapa't liblib
magtatanim, mangangaso, basta't kaya ng dibdib
ngunit dapat alam umiwas sa mga panganib

pakuya-kuyakoy man, nag-iisip, nagninilay
malayo sa kalunsurang punong-puno ng ingay
o, kaylamig ng hangin habang nagpapahingalay
habang nasa duyang sinabit sa punong malabay

pinagmamasdan ko ang mga bituin sa gabi
pag nakahiga na sa munting dampa't nagmumuni
kumusta kaya ang lipunan ng tuso't salbahe?
mapagsamantala pa rin ba sila't walang paki?

lumayo man ako sa lungsod nang makapag-isip
nais ko pa ring tumulong upang dukha'y masagip
ngunit kung ermitanyo na't iba nang nalilirip
di ko pa batid, buti pang ako muna'y umidlip

- gregbituinjr.

Hibik sa World Water Day

Hibik sa World Water Day

Hibik sa World Water Day nitong manggagawa't dukha:
Ibaba ang presyo ng tubig! Ibaba! Ibaba!
Bakit pinagtubuan ang likas-yaman ng bansa?
Ito'y serbisyo, di negosyo ng tuso't kuhila!
Karapatan ito ng tao, ng lahat, ng madla!
Subalit inaangkin ito ng ilang maykaya
Ang tubig na'y ninenegosyo ng kapitalista
Waring ito'y likas-yamang inari ng burgesya
Oo, pag-aaring nagpapayaman sa kanila
Raket ng mga kuhila't dusa naman sa masa!
Lahat may karapatan sa tubig. Inyo bang dinig?
Dapat sinumang umangkin nito'y ating mausig!
Winaglit na ba ang ating karapatan sa tubig?
At dahil ito sa kapitalismong bumibikig?
Teka muna, ang bayan ay sa tubig nakasandig!
Espesyal ang tubig sa ating bawat mamamayan
Ramdam nilang pag nagmahal ito'y dagok sa tanan
Di ito dapat magmahal, tao'y pahihirapan!
Ang tubig ay para sa lahat, sa dukha't mayaman
Yamang tubig na di dapat inaari ninuman!

- gregbituinjr.
03.22.2020

Tula sa World Forestry Day

TULA SA WORLD FORESTRY DAY

World Forestry Day ang bunying araw ng kagubatan
Oo, ang pangangalaga nito'y pananagutan
Ramdam mo ba bakit mga puno'y sinusugatan?
Lalo't kaylaki ng silbi nito sa sambayanan...
Dahil pagkasira nito'y may epekto sa atin
Forest o gubat, ito'y pagnilayan nang masinsin
O suriin bakit ito'y dapat mahalagahin
Rinig mo ba ang tibok ng gubat sa bayan natin?
Estado nito'y nakakalbo, ano bang nangyari?
Sakim ay ginawang troso ang puno't pinagbili
Tinagpas ang puno nang magkapera ang salbahe
Rinagasa ang pagputol, di ako mapakali.
Yumayanig sa puso pag gubat na'y winawarat
Dahil karugtong ng buhay ang ating mga gubat
Ah, gubat na'y alagaan ng buong pag-iingat
Yamang ito'y yaman ng bayang protektahan dapat.
- gregbituinjr.
03.21.2020

Soneto 3 sa World Poetry Day 2020

Soneto 3 sa World Poetry Day 2020
(sa anyo ng 2-3-4-3-2)

World Poetry Day, na isang araw ng panulaan
O araw ng makata't ng tulang may katuturan

Ramdam mo ba pati tibok ng tulang bibigkasin
Lasap mo ba paanong taludtod ay bibigkisin
Dama mo bang pinapatag ang daang lalandasin

Pantighaw sa nadamang uhaw ng mananaludtod
Organisadong saknong na di sana mapilantod
Espesyal na paksa'y sa alapaap natalisod
Talinghaga't taludturang tunay sa paglilingkod

Rinig mo ba ang bawat hibik ng obrero't dukha
Yamang wala silang yamang di nila napapala
Dusang nararanasan ay paano mawawala

Asahang sa World Poetry Day, tayo'y magtulaan
Yapos ang prinsipyong pagkakapantay sa lipunan

- gregbituinjr.
03.21.2020

Soneto 2 sa World Poetry Day 2020

Soneto 2 sa World Poetry Day 2020

Walang tula kung walang mga makatang kumatha
Opo, pagnilayan mo ang kanilang talinghaga
Rindi man ay madarama sa kanilang kataga
Lalo't ginagabayan ng mga wastong salita
Dahil tula ang buhay nilang pawang palaisip
Prinsipyo't pilosopiya'y karaniwang kalakip
Organisado, may tugma't sukat na halukipkip
Edukado, di man nag-aral, katha'y nililirip
Taludtod at saknong ay hinahabi ng mataman
Rebolusyon man ay kakathain para sa bayan
Yayariin ang tulang may lambing o kabangisan
Dahil ito'y ambag ng makata sa santinakpan
Anumang mangyari, tula nila'y di pagkakait
Yumanig man sa daigdig, kakatha silang pilit.
- gregbituinjr.
03.21.2020

Soneto 1 sa World Poetry Day 2020

SONETO SA WORLD POETRY DAY

World Poetry Day, na isang araw ng panulaan
O araw din ng mga makata't talinghagaan
Rahuyo ang indayog, tugma't sukat, kainaman
Luluhod ang mga bituing pinagpitaganan
Dahil ang tula'y hiyaw at bulong ng sambayanan.

Pag-ibig ang kinatha't tila ba may pangitain
O, pagsintang tunay na makapangyarihan pa rin
Espesyal na araw na di galing sa toreng garing
Talinghagang mula sa pawis ng masang magiting
Ramdam ang bawat danas at salitang dapat dinggin
Yumayanig sa kaibuturan ng diwang angkin.

Didiligin ng salita pati tibok ng puso
At nadarama'y bibigkasin nang di masiphayo
Yapos ang mga taludturang sa putik hinango.

- gregbituinjr.
03.21.2020

Ang tulang "Estremelenggoles" sa panahon ng COVID-19

ANG TULANG "ESTREMELENGGOLES" SA PANAHON NG COVID-19

nabasa ko na noon ang tula ni Rio Alma
na "Estremelenggoles" ang ipinamagat niya
hinggil sa sakit na sa isang bansa'y nanalasa
at ang hari'y nag-atas na lutasin ang problema
ang sakit na yaon ay COVID-19 ang kapara

tula niya'y sa utak ko na lang natatandaan
pagkat wala sa akin ang aklat na katibayan
marahil nasa ibang bahay o nasa hiraman
ngunit "Estremelenggoles" ay di ko nalimutan
lalo't nananalasa ang COVID-19 sa bayan

maraming namatay sa sakit, kahila-hilakbot
samutsari na'y ginawa ng mga manggagamot
upang malunasan ang sakit na sa madla'y salot
nilinis ang buong paligid, basura'y hinakot
di malaman kung saan mula ang sakit na dulot

problema'y di malunasan, palala ng palala
ngunit nilutas ng makata sa dulo ng tula
hari'y nagbigti, Estremelenggoles, biglang-bigla
sakit ay nawala, kaya buong baya'y natuwa
aral: COVID-19 ay malulunasan ding pawa

- gregbituinjr.
03.20.2020

Ang maglingkod sa bayan

ANG MAGLINGKOD SA BAYAN

"The most fulfilling life is the life in service of others." ~ Edgar Jopson

mabuhay ka, Edgar Jopson, sa iyong sawikain

na sa pakiwari ko sa bayan ay tagubilin

magandang prinsipyong nararapat lamang yakapin

pagkat di makasarili, maganda ang layunin

iyan din ang panuto sa nagisnang paaralan

mula elementarya, hayskul hanggang pamantasan

maglingkod, di sa sarili, kundi sa kapwa't bayan

di magpayaman, kundi maglingkod sa sambayanan

sa Kartilya ng Katipunan, aral nito'y ambag

sa unang taludtod pa lang nito'y mapapapitlag

buhay na di ginugol sa layuning anong rilag

ay kahoy na walang lilim o damong makamandag

hanggang ngayon, aral na iyan ay magandang gabay

nang magkaroon ng kabuluhan ang iwing buhay

kaya ayokong nakatunganga o nakatambay

magsikhay, di sa sarili, kundi layuning lantay

"Iisa ang pagkatao ng lahat," itong sabi

ni Gat Emilio Jacinto, bunyi nating bayani

kaya sa buhay na ito sa bayan ay magsilbi

buhay na may layunin, di maging makasarili

- gregbituinjr.

03.20.2020

Kamayan Forum, Tatlong Dekada

KAMAYAN FORUM, TATLONG DEKADA

Kamayan para sa Kalikasan Forum, pagbati

At kayo'y nakatatlong dekadang nananatili

Mahusay ang pamumuno't sadyang pagpupunyagi

At di tumigil sa inyong pagkilos na masidhi

Yumabong pa sana kayo't nawa'y naritong lagi

Ako'y taospusong nagpupugay sa inyong lahat

Na kung wala kayo, ako'y wala rin ditong sukat

Forum na maraming kamaliang isiniwalat

O tinalakay kung saan problema'y siniyasat

Rinig at dama ang kalikasang inuurirat

Upang bakasakaling malutas na ang problema

Masa'y mamulat, kalikasa'y alagaan nila

Tatlong dekada na ang Kamayan Forum, tatlo na

At patuloy pang iiral ang forum sa tuwina

Tunay ngang inambag ng forum sa bansa'y pamana

Lagumin ang kasaysayan ninyo'y kaysarap damhin

Oo, pagkat tatlong dekada'y kaygandang limiin

Na pati pintig ng kalikasan ay ating dinggin

Green Convergence, SALIKA, CLEAR, sa iba'y salamat din

Dedikasyon ninyo sa forum ay dapat purihin

Edukasyon ang alay ng forum sa sambayanan

Kabataan, manggagawa, masa, kababaihan

Ah, Kamayan Forum, dapat ka lang pasalamatan

Dahil inspirasyon ka't ambag mo'y makasaysayan

Ang pasalamat nami'y tagos sa puso't isipan

- gregbituinjr.

03.20.20

* Pagpupugay sa buwanang Kamayan para sa Kalikasan Forum sa kanyang ikatatlumpung (30) taon ngayong Marso 2020. Isinilang ang kauna-unahang Kamayan para sa Kalikasan Forum noong Marso 1990 sa Kamayan Restaurant EDSA. Pagpupugay din sa Triple V Restaurant sa patuloy ninyong pagsuporta sa buwanang talakayang ito. Mabuhay kayo!

Ang Hasik ng Katipunan, ang Buklod ng BMP, at ang KASAMA ng KPML

ANG HASIK NG KATIPUNAN, ANG BUKLOD NG BMP, AT ANG KASAMA NG KPML

Maikling sanaysay ni Gregorio V. Bituin Jr.

May ninuno pala ang BUKLOD ng Bukluran ng Manggagawang Pilipino (BMP) at ang dating KASAMA ng grupong Kongreso ng Pagkakaisa ng Maralitang Lungsod (KPML). Ito ang HASIK ng KKK o Katipunan nina Gat Andres Bonifacio.

Sa aklat na "Kartilyang Makabayan: Mga Tanong at Sagot Ukol Kay Andres Bonifacio at sa KKK" na sinulat ni Hermenegildo Cruz, ay nabanggit ang pagbubuo ng Hasik na maihahalintulad sa pagbubuo ng Buklod ng BMP, at dating KASAMA (Kapatiran ng mga Sosyalistang Aktibistang Maralita), ng KPML na binago na't ginawa na ring Buklod na ibinatay sa BMP. Sa pahina 21 ng nasabing aklat ay nasusulat: 

25. - Sa papaanong paraan ginagawa ang pagkuha ng kasapi? - Sa bawa't pook ay nagtatayo ng isang wari'y lupon na kung tawagin ay "Hasik" na binubuo ng tatlo katao na parang tatlong tungko. Ang "Hasik" na ito ang siyang sa inot-inot ay nanghihikayat upang may sumapi sa "Katipunan". Pagdamidami na ng mga kasangayon ay saka pa lamang itinatayo ang "Balangay" na pinamumunuan ng isang lupon na ang mga tungkulin ay tulad din ng sa Kataastaasang Lupon. Ang mga "Hasik" na yaon ay di na ipinagpatuloy ng malapit na ang tangkang panahon sa paghihimagsik, pagka't ang mga taong baya'y halos naguunahan nang sila'y mapabilang sa "Katipunan".

Sa aklat na “Andres Bonifacio: Buhay at Pakikibaka” na nalathala noong ika-150 kaarawan ni Gat Andres Bonifacio noong Nobyembre 30, 2013, pahina 21, ay nakasulat naman:

“Sa larangang pang-organisasyon, isinaayos ang balangkas ng kilusang lihim sa pamamagitan ng sistemang hasik o tatsulok. Ang “Hasik” na ito ang matiyagang nanghihikayat ng bagong miyembro ng Katipunan. Kapag marami-rami na ang kasang-ayon ay saka itinatayo ang “Balangay” na pinamumunuan ng isang lupon na ang mga tungkulin ay tulad din ng sa Kataastaasang Lupon.”

Ang pagbubuo ng Buklod ng BMP ay naisulat ng namayapang Ka Popoy Lagman sa akda niyang PAGKAKAISA na nalathala sa magasing Tambuli ng BMP noong Disyembre 1998. Halina't sipiin natin ang ilang bahagi nito:

"Dapat ay mas madali ang magbuo ng grupo o sirkulong pampulitika ng lima hanggang sampu katao sa bawat kompanya (tawagin natin na mga buklod) kaysa magbuo ng unyon na kinakailangang dumaan sa mga ligal at teknikal na proseso. Upang mapatampok ang pampulitikang tungkulin at katangian ng BMP, mas wasto at mas mahusay na ang magiging ispesyalisasyon nito ay ang pagbubuo ng network ng mga grupo o sirkulong pampulitika sa pinakamaraming kompanyang maaabot nito na mas nakatuon sa pampulitikang pagkamulat, pagkakaisa, pagkakaorganisa at pakikibaka ng masang manggagawa bilang uri."

"Oryentasyon ng mga buklod na ito ang aktibong paglahok sa pang-unyong pakikibaka nang hindi binabago ang prinsipal na diin sa pampulitikang pag-oorganisa. Bawat lider, organisador at aktibista ng BMP ay dapat magkaroon ng mga target na kompanyang tatayuan nila ng mga buklod. Dapat ay walang tigil ang araw-araw na pagbubuo ng mga buklod na ito hanggang sa malatagan natin ang mayorya ng mga kompanya sa buong bansa ng ganitong network ng sosyalistang pagkakaisang makauri bilang preparasyon sa paglubha ng krisis ng globalisasyon at pag-igpaw ng kilusan ng uring manggagawa sa antas ng pampulitikang pakikibaka."

Sa bahagi naman ng KPML, binuo noon ang KASAMA upang maipalaganap ang makauring pagkakaisa ng mga maralita bilang proletaryado at ng uring manggagawa sa kabuuan. Katatampukan ang KASAMA ng pag-oorganisa at pampulitikang pagmumulat. Ayon sa dokumentong Oryentasyon ng KASAMA: "Ang KASAMA ay isang pampulitikang grupo o sirkulo (mga 5-10 katao) ng mga mulat na maralita sa loob ng isang lokal na organisasyon at komunidad na kinikilusan ng KPML, o kaya'y mga indibidwal na maralitang wala pang organisasyon sa isang komunidad."

"Binuo ang KASAMA bilang katuwang ng KPML sa pagkokonsolida sa ating mga kinikilusang komunidad. Pagkat sila ang mga mulat (may mataas na pampulitikang kamalayan) na maralita sa loob ng kanilang mga lokal na organisasyon, pangungunahan nila ang kanilang samahan sa mga pagkilos sa loob at labas ng kanilang mga komunidad, at magsasagawa ng pagmumulat sa hanay ng kasapian at maging sa iba pang organisasyon at mga kalapit pang komunidad. Ang mga KASAMA ang siyang magiging gulugod sa pag-oorganisa at pagkokonsolida ng ating organisasyon at mga komunidad na kinikilusan."

Sa ngayon, napagpasyahan na ng KPML na mas mainam na gamitin ang Buklod, at pinalitan na ang katawagang Kasama bilang pagtalima sa atas ng BMP, kung saan kasaping organisasyon ang KPML, na magtayo ng Buklod sa mga komunidad ng maralita upang palakasin ang sosyalistang kilusan.

Maraming salamat sa Katipunan, at may pinagmanahan pala ang BMP at KPML bilang mga mapagpalayang organisasyon tungo sa pagtatayo ng lipunang walang pang-aapi at walang pagsasamantala ng tao sa tao.

Mga pinaghalawan:

aklat na "Kartilyang Makabayan: Mga Tanong at Sagot Ukol Kay Andres Bonifacio at sa KKK" na sinulat ni Hermenegildo Cruz, (inilimbag, 1922), pahina 22

aklat na “Andres Bonifacio: Buhay at Pakikibaka” na nilathala ng Bonifacio 150 Committee (B150C)

http://popoylagman.blogspot.com/2009/07/pagkakaisa-akda-ni-ka-popoy-lagman.html

http://kpml-org.blogspot.com/2010/10/ang-pagbubuo-ng-kasama.html

* Unang nalathala sa pahayagang Taliba ng Maralita, ang opisyal na publikasyon ng Kongreso ng Pagkakaisa ng Maralitang Lungsod (KPML), isyu ng Marso 16-31, 2020, pahina 18-19.

May kwento bawat dukha

MAY KWENTO BAWAT DUKHA

(6 pantig bawat taludtod)

may kwento ang bawat

dukhang di masukat

sila'y laging salat

ang maykaya'y bundat

turing ng maykaya

hampaslupa sila

sa luha'y sagana

pasasa sa dusa

palad nila'y buksan

hipuin ang tiyan

dama'y kagutuman

sa ating lipunan

sila'y nilulugmok

ng sistemang bulok

masa'y binubukbok

sa bayang inuk-ok

kaya pinangarap

nilang mahihirap

tapusin ang lasap

na kinakaharap

gisingin ang bayan

imulat ang tanan

sistema'y palitan

ng bagong lipunan

pagsasamantala'y

dapat mawala na

bulok na sistema'y

pawiin ng masa

silang mga kapos

ay dapat kumilos

at wakasang lubos

ang pambubusabos

- gregbituinjr.

* Unang nalathala sa Taliba ng Maralita, ang opisyal na publikasyon ng Kongreso ng Pagkakaisa ng Maralitang Lungsod (KPML), isyu ng Marso 16-31, 2020, p. 20

Salamat sa alkohol

SALAMAT SA ALKOHOL

nagkakaubusan na ng nabibiling alkohol

sa mga tindahan, sa botika, grocery at mall

pinakyaw ng maypera nang walang kagatul-gatol

habang ang iba'y naubusan na't di nakahabol

pagkat pananggol ang alkohol sa banta ng COVID

subalit ang mga namakyaw ay mistulang ganid

na di naisip ang kapwa't kababayang kapatid

isip ay sarili sa problemang salot ang hatid

dapat lumikha pa rin ng alkohol sa pabrika

ngunit doblehin ang sahod ng manggagawa nila

alkohol nga'y kailangang-kailangan ng masa

huwag lang pagtubuan, bagkus itindang mas mura

O, alkohol, ikaw ang una upang sansalain

ang bantang salot ngayong panahon ng COVID-19

kayraming mikrobyo sa mundong dapat mong durugin

tunay kang bayaning dapat pasalamatan namin

- gregbituinjr.

03.18.2020

Pagninilay sa panahon ng COVID-19

PAGNINILAY SA PANAHON NG COVID-19

aba'y di ito ang panahon ni Cupid, datapwat

sa panahon ng COVID-19, sakit na'y nagkalat

habang mga gobyerno sa bansa nila'y nag-ulat

epidemya'y daigdigan na ang isiniwalat

marami'y nabigla, nagkumahog, hilong talilong

ayaw mahawaan, kaya sa bahay na'y nagkulong

community quarantine ang sa masa'y sumalubong

upang maiwasan ang sakit na dumadaluhong

dito nga sa bansa'y nagpanic-buying na ang tao

upang maibsan ang gutom kung lalala pa ito

sundalo't pulis na'y nasa daan, tila martial law

obrero'y pinigilan, sa bahay daw magtrabaho

tila dinaluhong tayo ng dambuhalang lintik

epidemyang salot sa buong mundo na'y nahasik

sa problemang ito'y di dapat magpatumpik-tumpik

dapat ito'y malutas bago mata'y magsitirik

- gregbituinjr.

03.18.2020

Sa gabi ng mga kuliglig

SA GABI NG MGA KULIGLIG

naririnig ko ang kuliglig sa gabing madilim
tulog pa sila kaninang tanghaling makulimlim
ngayon, kay-iingay nila't tila may sinisimsim
sa isang punong malabay na noon pa tinanim

magkapitbisig, ang hiyawan ng mga kuliglig
puso ng kalikasan ay pakinggan bawat pintig
damhin ang init ng bawat isa ngayong taglamig
at sabay-sabay umawit sa malamyos na tinig

dinig ng taumbayan ang awitang kakaiba
animo'y iniindayog ng magandang musika
sa pusikit na karimlan anaki'y may orkestra
at ipinagdiriwang ang buhay na taglay nila

salamat sa mga awit sa malungkot na gabi
at nagninilay habang nakatitig sa kisame
nakikinig sa kuliglig sa kantang hinahabi
ang umaga'y panibagong pag-asa, yaong sabi

- gregbituinjr.

Tinititigan ko ang mga bituin sa gabi

tinititigan ko ang mga bituin sa gabi
nakatunganga sa langit, tila di mapakali
nasaan kaya ang Big Dipper o Alpha Centauri?
at nasaan din ang Orion's Belt na sinasabi?

mas mainam yata kung may sariling teleskopyo
marahil ay tulad ng ginamit ni Galileo
sumusulpot ba ang bulalakaw minu-minuto?
o matagal-tagal na panahong hintayan ito?

marahil malayo-layo pa'y aking tatahakin
upang pag-aralan ang buhay ng mga bituin
suriin di lang daigdig kundi kalawakan din
mga buntala ba'y sa araw umiikot pa rin?

ang mga bituin sa gabi'y tala sa umaga
subalit dahil sa araw ay di natin makita
noon pa hanggang ngayon, bituin ay nariyan na
gabay ng mandaragat, sa karimlan ay pag-asa

- gregbituinjr.

Si Espiridiona Bonifacio

SI ESPIRIDIONA BONIFACIO
Maikling sanaysay at saliksik ni Gregorio V. Bituin Jr.

Sino nga ba si Espiridiona Bonifacio, o Nonay? At ano nga ba ang ambag niya sa Katipunan?

Nakabili ako ng dalawang aklat na tiglilimampung piso lang ang isa noong Disyembre 9, 2019 na pumapatungkol kay Gat Andres Bonifacio at sa Katipunan. Ito'y ang "Kartilyang Makabayan", na sinulat ni Hermenegildo Cruz (Inilimbag sa Maynila noong 1922), umaabot ng 70 pahina, at ang "Si Andres Bonifacio at ang Himagsikan" na sinulat ni Jose P. Santos (Ikalawang Pagkalimbag, 1935), umaabot naman ng 43 pahina.

Dito'y nabasa ko ang ilang tala sa buhay ni Ginang Espiridiona Bonifacio. Bagamat sa isang aklat ay mali ang tala, na iwinasto naman sa isa pang aklat.

Sa pahina 6 ng "Kartilyang Makabayan" ay ganito ang nakasulat:

"2. - Nagkaroon ba siya ng mga kapatid? (na tumutukoy kay Gat Andres Bonifacio) - Apat: sina Ciriaco, Procopio, Petrona, at Troadio. Ang dalawang una at itong huli'y patay na at ang babai'y buhay pa. Ang babaeng ito ay siyang naging asawa ng nasirang bayaning Teodoro Plata, isa sa mga masikhay na kasama ni Andres Bonifacio."

Sa pahina 1 ng "Si Andres Bonifacio at ang Himagsikan" ay ganito naman ang nakasulat:

"Sa mga nagsilabas at napalathalang biograpiya ni Andres Bonifacio ay sinasabing lima lamang silang magkakapatid, at sa limang iyan ay iisa raw ang babae na hindi pa tumpak ang pagkakasulat ng pangalan. Nguni't sa pagsusuring ginawa namin ay aming nabatid na sila'y anim na magkakapatid at hindi lima. Sa anim na iyan ay dalawa ang babae, si Espiridiona, hindi Petrona na gaya ng sinasabi ng maraming kasaysayan, at Maxima. Ang matanda sa lahat ay ang Andres, sumusunod ang Ciriaco, pangatlo ang Procopio, pang-apat ang Espiridiona, ikalima ang Troadio at bunso ang Maxima."

Idinagdag pa sa sumusunod na talata hinggil kay Espiridiona: "Ang Espiridiona na naging maybahay ng bayaning Teodoro Plata, isa sa bumubuo ng unang triangulo ng Katipunan at naging Ministro de Guerra ng pamahalaan ni Andres Binifacio, ay buhay pa."

Nakalathala naman sa pahina 4 ng "Si Andres Bonifacio at ang Himagsikan" ang larawan ni Ginang Espiridiona.

Nabanggit muli si Espiridiona sa pahina 18 ng nasabing aklat, hinggil sa nag-iisang tula naman ni Procopio:

"Isang tula naman ni Procopio, kapatid ng Supremo, ang iniwan ni Andres Bonifacio kay Ginang Espiridiona, kapatid na babae ng Supremo, bago siya lumabas ng gubat..."

"Ang tulang ito ay buong-buong nasasa-ulo ni Ginang Espiridiona na nagkaloob sa akin ng salin."

Tatlo sa magkakapatid na Bonifacio ang nagbuwis ng buhay sa pakikibaka para sa kalayaan. Sina Andres at Procopio ay pinaslang ng mga tauhan ni Heneral Emilio Aguinaldo noong Mayo 10, 1897 sa Bundok Buntis, Maragondon, Cavite, habang si Ciriaco naman ay napatay sa Limbon. May pagtalakay hinggil kay Troadio, subalit kaunti lamang ang ipinatid sa atin tungkol kay Espiridiona. Wala nang nabanggit na anupaman tungkol kay Maxima, maliban sa siya ang bunso sa magkakapatid.

Sa website na filipino.biz.ph ay ito naman ang pakilala kay Espiridiona Bonifacio:

"The youngest sibling of Andres Bonifacio, she helped the Katipuneros even when she had just lost her husband, Teodoro Plata."

"At a designated spot, she would wait for the rebels to give guns stolen or collected from attacks on Spanish soldiers. As they would race back into hiding, she would quickly stash the weapons under her big skirt."

"Aside from her husband, she also lost her three brothers Ciriaco, Procopio, and Andres who were killed by forces loyal to Aguinaldo in 1897."

Gayunman, tila hindi nila nabasa ang aklat na "Si Andres Bonifacio at ang Himagsikan" at hindi nila alam na si Maxima ang bunsong kapatid ni Andres Bonifacio, at pang-apat sa anim na magkakapatid si Espiridiona o Nonay. Gayunman, sinipi ko iyon dahil sa ikalawang talata, na ambag ni Nonay sa himagsikan. At isinalin ko iyon sa ganito: "Sa isang itinalagang lugar, hihintayin niya ang mga manghihimagsik na magbigay ng mga baril na ninakaw o nakolekta mula sa mga pagsalakay sa mga kawal na Kastila. Tulad ng pagtalilis nila upang magkubli, mabilis niyang itatago ang mga sandata sa ilalim ng malaki niyang baro."

Sa tagalog wikipedia ay ito naman ang ulat hinggil kay Espiridiona:

"Si Espiridonia de Castro Bonifacio (14 Disyembre 1875 – 26 Mayo 1956) ay isang Katipunera at bayaning Pilipino. Siya ay isa mga unang babaeng kasapi ng Katipunan na itinatag ng kanyang nakatatandang kapatid na si Andres Bonifacio. Ang iba pa niyang nakatatandang kapatid ay sina Ciriaco Bonifacio at Procopio Bonifacio."

"Noong siya ay labingpitong taong gulang pa lamang, siya ay nagpakasal noong 1893 kay Teodoro Plata na isa rin sa mga nagtatag ng Katipunan. Siya ay nabalo nang bitayin si Plata sa Bagumbayan (Luneta) noong 1896 nang matuklasan ng mga Kastila ang Katipunan. Di naglaon, matapos paslangin ang kanyang mga nakatatandang kapatid ng mga alagad ni Emilio Aguinaldo sa Cavite, siya ay kinupkop ng isang pamilyang taga-Cavite rin na may apelyidong Distrito upang itago sa mga tumutugis na alagad ni Aguinaldo, na nais din siyang paslangin. Matapos ang himagsikan, napangasawa niya ang isa sa mga anak ng pamilyang kumupkop sa kanya."

"Si Espiridiona Bonifacio-Distrito ay namatay noong Mayo 26, 1956 sa Paco, Manila. Siya ay nakahimlay sa Manila South Cemetery. Siya ang nalalamang pinakahuling kapatid ng Supremo na nabuhay pagkatapos ng pananakop ng mga dayuhan sa Pilipinas."

Kapansin-pansing isang araw lang ang tanda ni Ginang Espiridiona sa kasamang matalik ng kuya Andres niya na si Gat Emilio Jacinto, ang sinasabing Utak ng Katipunan, na isinilang noong Disyembre 15, 1875.

Panghuli, inalayan ko ng soneto o tulang may labing-apat na taludtod si Ginang Espiridiona. Ito'y nasa anyong akrostika, o tulang pag binasa ang unang titik ng bawat taludtod ay may mababasang salita.

SONETO KAY GNG. ESPIRIDIONA
tula ni Gregorio V. Bituin Jr.

Ginang Espiridiona, bunsong kapatid ni Andres,
Na naghimagsik din sa Kastilang mapagmalabis
Gutom at pagod ay binata, kahit na magtiis
Esposa ni Plata, lumaban sa dayong mabangis
Sa panahon ng himagsikan ay sadyang lumaban
Panahon ay ibinigay para sa masa't bayan
Inisip din kung paano makatulong sa tanan
Rebolusyonarya, Katipunera, makabayan
Isa ka ring dakilang bayani ng bansa, Nonay!
Dahil tumulong kang sadya sa himagsikang tunay
Ikasawi man ng kabiyak, mabuhay! Mabuhay!
O, Espiridiona, taas kamaong pagpupugay!
Nawa'y di malimot ang ambag mo sa himagsikan
At kahit munti man ay dapat kang pasalamatan!

Mga pinaghalawan:
Kartilyang Makabayan, ni Hermenegildo Cruz, Maynila, 1922
Si Andres Bonifacio at ang Himagsikan, ni Jose P. Santos, 1935
https://filipino.biz.ph/history/hero/espiridiona_bonifacio.html
https://tl.wikipedia.org/wiki/Espiridonia_Bonifacio

Ang dalawang aklat hinggil sa Katipunan, na nabanggit ng sanaysay

Ang litrato ni Espiridiona Bonifacio sa pahina 4 ng aklat na "Si Andres Bonifacio at ang Himagsikan" ni Jose P. Santos

Ang nagsaliksik at nagsulat ng munting sanaysay